1 Substantiv

1.1 Hovudreglane for substantivbøying

På nynorsk har substantiv tre kjønn: hankjønn, hokjønn og inkjekjønn. Hankjønnsord har ubunden artikkel ein, hokjønnsord ei, inkjekjønnsord eit.

Hankjønn, hokjønn og inkjekjønn har kvart sitt bøyingsmønster, og dette bøyingsmønsteret gjeld for dei aller fleste substantiva.

Form av substantivet i eintal. Ubunden form eintal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde eintal	Form av substantivet i eintal. Bunden form eintal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde eintal	Form av substantivet i fleirtal. Ubunden form fleirtal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde fleirtal	Form av substantivet i fleirtal. Bunden form fleirtal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde fleirtal
ein gut	guten	gutar	gutane
ein hage	hagen	hagar	hagane
ein lærar	læraren	lærarar	lærarane

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ei sak	saka	saker	sakene
ei jente	jenta	jenter	jentene
ei liste	lista	lister	listene

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
eit hovud	hovudet	hovud	hovuda
eit hus	huset	hus	husa
eit stykke	stykket	stykke	stykka

1.2 Hankjønn

Hovudregelen er at hankjønnsord får endinga -en i eintal og -ar og -ane i fleirtal:

Form av substantivet i eintal. Ubunden form eintal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde eintal	Form av substantivet i eintal. Bunden form eintal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde eintal	Form av substantivet i fleirtal. Ubunden form fleirtal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde fleirtal	Form av substantivet i fleirtal. Bunden form fleirtal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde fleirtal
ein båt	båten	båtar	båtane
ein politikar	politikaren	politikarar	politikarane
ein hane	hanen	hanar	hanane

1.2.1 Hankjønnsord med vokalskifte

Nokre hankjønnsord får vokalskifte i fleirtal. Desse orda skal ha -(e)r og -(e)ne i fleirtal:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ein bror	broren	brør	brørne
ein son	sonen	søner	sønene
ein fot	foten	føter	føtene
ein nagl	naglen	negler	neglene
ein bonde	bonden	bønder	bøndene

1.2.2 Hankjønnsord med uregelrett bøying

Nokre få hankjønnsord har heilt uregelrett bøying. Det vil seie at bøyinga ikkje følgjer eit bestemt mønster. Her må ein rett og slett berre lære seg dei ulike formene:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ein far	faren	fedrar	fedrane
ein mann	mannen	menn	mennene
ein ting	tingen	ting	tinga
ein sko	skoen	skor eller sko	skorne eller skoa
ein feil	feilen	feil	feila

1.2.3 Hankjønnsord som endar på -nad og -a

Når det gjeld hankjønnsord som endar på -nad og -a, kan du velje om du vil bøye orda med -er og -ene eller -ar og -ane i fleirtal:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ein stønad	stønaden	stønader eller stønadar	stønadene eller stønadane
ein søknad	søknaden	søknader eller søknadar	søknadene eller søknadane
ein sofa	sofaen	sofaer eller sofaar	sofaene eller sofaane
ein kollega	kollegaen	kollegaer eller kollegaar	kollegaene eller kollegaane

1.2.4 Hankjønnsord med valfri bøying

Ei gruppe hankjønnsord har valfri fleirtalsbøying, dvs. at du kan velje om du vil bøye orda med -er og -ene eller -ar og -ane i fleirtal:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ein stad	staden	stader eller stadar	stadene eller stadane
ein gong	gongen	gonger eller gongar	gongene eller gongane

1.3 Hokjønn

Hovudregelen er at hokjønnsord får endinga -a i eintal og -er og -ene i fleirtal:

Form av substantivet i eintal. Ubunden form eintal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde eintal	Form av substantivet i eintal. Bunden form eintal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde eintal	Form av substantivet i fleirtal. Ubunden form fleirtal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde fleirtal	Form av substantivet i fleirtal. Bunden form fleirtal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde fleirtal
ei seng	senga	senger	sengene
ei avis	avisa	aviser	avisene
ei gruppe	gruppa	grupper	gruppene

1.3.1 Hokjønnsord som endar på -ing

Hokjønnsord som endar på -ing, får alltid endingane -ar og -ane i fleirtal:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ei melding	meldinga	meldingar	meldingane
ei opning	opninga	opningar	opningane
ei dronning	dronninga	dronningar	dronningane
ei setning	setninga	setningar	setningane

1.3.2 Hokjønnsord med valfri bøying

Ei gruppe hokjønnsord har valfri fleirtalsbøying, dvs. at du kan velje om du vil bøye orda med -ar og -ane eller -er og -ene i fleirtal:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ei elv	elva	elvar eller elver	elvane eller elvene
ei øy	øya	øyar eller øyer	øyane eller øyene
ei helg	helga	helgar eller helger	helgane eller helgene

Til denne gruppa høyrer òg mellom anna hei, kleiv, kvern, lever, merr, myr, møy, never, reim, røys, seter, sild, vik, øks, ør/øyr og ørn.

1.3.3 Hokjønnsord du bør merke deg

Det er tre hokjønnsord det er lett å bøye feil i ubunden form fleirtal, og det er orda dotter, mor og syster. Merk deg at endinga alltid blir -er i ubunden form fleirtal for desse orda:

ubunde eintal	bunde eintal	ubunde fleirtal	bunde fleirtal
ei dotter	dottera	døtrer	døtrene
ei mor	mora	mødrer	mødrene
ei syster	systera	systrer	systrene

1.4 Inkjekjønn

Alle inkjekjønnsord har endinga -et i bunden form eintal, inga ending i ubunden form fleirtal og -a i bunden form fleirtal:

Form av substantivet i eintal. Ubunden form eintal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde eintal	Form av substantivet i eintal. Bunden form eintal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde eintal	Form av substantivet i fleirtal. Ubunden form fleirtal viser oftast til noko som ikkje er kjent frå før: ubunde fleirtal	Form av substantivet i fleirtal. Bunden form fleirtal viser oftast til noko som er kjent frå før: bunde fleirtal
eit hus	huset	hus	husa
eit eple	eplet	eple	epla
eit dokument	dokumentet	dokument	dokumenta
eit område	området	område	områda

Mange gjer feil i ubunden form fleirtal og legg til -r eller -er.  

Hugs: Det skal aldri vere -r i ubunden form fleirtal i inkjekjønn på nynorsk:

Mange område er i dag øydelagde.

Eg skal vise deg fleire eksempel.

Vi har vore på mange lange møte.

2 Verb

I nynorsk er det valfritt med infinitiv på -a (å lesa, å skriva) og infinitiv på -e (å lese, å skrive). Du må bruke den eine eller den andre endinga konsekvent i ein tekst, om du ikkje held deg til det austnorske systemet som heiter kløyvd infinitiv (å lesa, men å skrive). I denne minigrammatikken brukar vi infinitiv på -e.

Omgrepa a-infinitiv og e-infinitiv må ikkje forvekslast med a-verb og e-verb. Bokstavane a og e i a-verb og e-verb viser til vokalen i presensendinga (-ar eller -er), som du snart skal sjå.

Verbkombinasjonar som har kasta og hadde kasta heiter presens perfektum og preteritum perfektum. I tabellane nedanfor har vi forenkla 

Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet.

presens perfektum til perfektum. 

I denne grammatikken er det mykje snakk om ei form som heiter 

Form av verbet som står etter hjelpeverba ha og bli/verte:

Kari har skrive/sendt teksten.
Eg har vore på skulen i dag.

I nynorsk skal perfektum partisipp av sterke verb bøyast i samsvar med subjektet etter bli/verte og vere, medan svake verb kan samsvarsbøyast i same posisjon:

Teksten blir/vert/er skriven/send.
Tekstane blei/vart/var skrivne/sende.

Ein kan la perfektum partisipp av svake verb stå ubøygde etter bli/verte og vere:

perfektum partisipp. Det er forma av verbet etter hjelpeverba ha, vere og verte/bli. Døme: kasta i har kasta og vart kasta. 

2.1 Svake verb

2.1.1 a-verb

Dei fleste nynorske verba er a-verb. Dei har endinga -ar i presens og -a i preteritum og perfektum:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å kaste	kastar	kasta	har kasta
å sykle	syklar	sykla	har sykla

2.1.2 e-verb

E-verb har endinga -er i presens. I preteritum har dei endinga -te eller -de:

E-verb med -te i preteritum

E-verb med stamme som endar på f, l, s, k, p, t eller r (hugseregel: konsonantane i FLASKEPOSTAR) får endinga -te i preteritum og -t i perfektum:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å kjøpe	kjøper	kjøpte	har kjøpt
å lære	lærer	lærte	har lært
å hjelpe	hjelper	hjelpte	har hjelpt
å tenkje eller tenke	tenkjer eller tenker	tenkte	har tenkt
å treffe	treffer	trefte	har treft
å reise	reiser	reiste	har reist

Merk: ​Alle verb som har endinga -ere i infintiv, er e-verb:

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å studere	studerer	studerte	har studert
å notere	noterer	noterte	har notert
å diskutere	diskuterer	diskuterte	har diskutert

E-verb med -de i preteritum

E-verb med stamme som endar på vokal eller d, g eller v (hugseregel: konsonantane i V-DAG), får endinga -de i preteritum (-dde dersom stammen endar på vokal):

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å byggje eller bygge	byggjer eller bygger	bygde	har bygd/bygt
å sende	sender	sende	har sendt
å leve	lever	levde	har levd/levt
å arbeide	arbeider	arbeidde	har arbeidd/arbeidt
å greie	greier	greidde	har greidd/greitt
å leige	leiger	leigde	har leigd/leigt

Verb med valfritt -de eller -te i preteritum

E-verb med stamme som endar på -m(m) og -enn, har -de eller -te i preteritum og -t i perfektum:

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å kjenne	kjenner	kjende/kjente	har kjent
å skremme	skremmer	skremde/skremte	har skremt

Fire verb å merkje seg

Desse fire vanlege verba skal alltid ha -de i preteritum og -t i perfektum, trass i reglane ovanfor:

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å høyre	høyrer	høyrde	har høyrt
å køyre	køyrer	køyrde	har køyrt
å gløyme	gløymer	gløymde	har gløymt
å gøyme	gøymer	gøymde	har gøymt

Verb med valfri bøyingsending

Verb som endar på -de i preteritum og -d i perfektum på bokmål, kan ha -d eller -t i perfektum på nynorsk:

bokmål	nynorsk
bygde – har bygd	bygde – har bygd/bygt
levde – har levd	levde – har levd/levt

2.1.3 j-verb  

Såkalla j-verb har endinga -je i infinitiv (men må ikkje forvekslast med verb som sluttar på -kje og -gje). Til liks med sterke verb har dei berre éi staving (altså inga ending) i presens. Dei fleste har ein annan vokal i preteritum og perfektum enn i infinitiv. Dei vanlegaste vokalskifta er e–a og ø–u (som i telje–talde og spørje–spurde).

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å fortelje	fortel	fortalde	har fortalt
å krevje	krev	kravde	har kravd/kravt
å selje	sel	selde	har selt
å setje	set	sette	har sett
å telje	tel	talde	har talt
å velje	vel	valde	har valt
å venje	ven	vande	har vant
å spørje	spør	spurde	har spurt
å smørje	smør	smurde	har smurt
å symje	sym	sumde	har sumt

Døme:

Eg sel berre kvalitetsvarer.

Dei ven seg nok til det.

Han smør brødskiva si sjølv.

2.1.4 Kortverb

Kortverb (òg kalla nå-verb) er verb som berre har éi staving i infinitiv, og som endar på rotvokalen. Dei har endinga -r i presens, -dde i preteritum og -dd eller -tt i perfektum:  

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å nå	når	nådde	har nådd/nått
å bu	bur	budde	har budd/butt
å tru	trur	trudde	har trudd/trutt

Døme:

Bur du i USA? Ja, der har eg budd/butt lenge.

2.1.5 Uregelrette svake verb

Ei lita gruppe svake verb har heilt spesielle bøyingsmønster. Dei er mykje brukte, så du bør studere dei nøye:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å gjere	gjer	gjorde	har gjort
å eige	eig	åtte eller eigde	har ått eller eigd/eigt
å vite	veit	visste	har visst
å seie	seier	sa	har sagt
å leggje/legge	legg	la	har lagt
å kunne	kan	kunne	har kunna
å skulle	skal	skulle	har skulla
å vilje	vil	ville	har vilja

2.2 Sterke verb

Sterke verb har ikkje ending i presens og preteritum. Det skil dei frå svake verb. Dei fleste sterke verba har vokalskifte. Dei fleste har òg vokalskifte i preteritum og perfektum. Mange har vokalskifte òg i presens. I tabellane nedanfor har vi markert vokalane i infinitiv, preteritum og perfektum partisipp:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å fare	fer	fór	har fare
å bite	bit	beit	har bite

Ein deler gjerne dei sterke verba inn i sju klassar etter korleis vokalane skifter mellom verbtidene. I nokre klassar har alle verba same vokalskifte, i andre klassar er fellestrekka mindre tydelege. 

Mange av dei vanlegaste sterke verba står på lista nedanfor. Lista skal gje deg oversyn. Du er ikkje nøydd til å pugge bøyinga av kvart verb, for den finn du i ordboka.

Sterke verb, klasse 1. Vokalskifte: i - ei - i

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å bite	bit	beit	har bite
å drive	driv	dreiv	har drive
å gripe	grip	greip	har gripe
å skine	skin	skein	har skine
å skrike	skrik	skreik	har skrike
å skrive	skriv	skreiv	har skrive
å slite	slit	sleit	har slite
å svike	svik	sveik	har svike

Sterke verb, klasse 2. Vokalskifte: y - au - o

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å bryte	bryt	braut	har brote
å by/byde	byr/byd	baud/bydde	har bode/bydd/bydt
å fryse	frys	fraus	har frose
å krype	kryp	kraup	har krope
å lyge	lyg	laug	har loge
å nyte	nyt	naut	har note
å ryke	ryk	rauk	har roke
å skyte	skyt	skaut	har skote

Sterke verb, klasse 3. Ulike vokalskifte, men oftast kort a (eventuelt open o) i preteritum

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å brenne	brenn	brann	har brunne
å dette	dett	datt	har dotte
å drikke	drikk	drakk	har drukke
å finne	finn	fann	har funne
å rekke	rekk	rakk	har rokke
å sleppe	slepp	slapp	har sloppe
å springe	spring	sprang	har sprunge
å strekke	strekk	strakk	har strokke
å syngje/synge	syng	song	har sunge
å søkke	søkk	sokk	har sokke
å vinne	vinn	vann	har vunne

Sterke verb, klasse 4. Vokalskifte: e - a - o (med visse unntak), oftast lange rotvokalar

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å bere	ber	bar	har bore
å kome eller komme	kjem	kom	har kome eller komme
å skjere	skjer	skar	har skore
å stele	stel	stal	har stole
å vere	er	var	har vore
å verte	vert	vart	har vorte

Sterke verb, klasse 5. Vokalskifte: e - a - e (med visse unntak)

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å be/bede	bed/ber	bad	har bede/bedd/bedt
å drepe	drep	drap	har drepe
å ete	et	åt	har ete
å gje/gjeve eller gi	gjev eller gir	gav	har gjeve eller gitt
å lese	les	las	har lese
å reke	rek	rak	har reke

Sterke verb, klasse 6. Ulike vokalskifte, men alltid o i preteritum (oftast trong o)

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å fare	fer	fór	har fare
å le	ler	lo	har ledd/lett
å slå	slår	slo	har slege/slått
å stå	står	stod	har stått
å ta/take	tek/tar	tok	har teke/tatt
å vege	veg	vog	har vege
å vekse	veks	voks/vaks	har vakse

Sterke verb, klasse 7. Ulike vokalskifte, men oftast e i preteritum og same vokal i perfektum som i infinitiv

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å blåse	blæs eller blåser	bles eller blåste	har blåse eller blåst
å få	får	fekk	har fått
å gråte	græt	gret	har gråte
å gå	går	gjekk	har gått
å halde	held	heldt	har halde
å låte	læt	lét	har låte
å la/late	lèt	lét	har late/latt
å tillate	tillèt	tillét	har tillate

2.3 Parverb

Både i bokmål og i nynorsk har ein parverb. Parverb er verb som liknar kvarandre, men som har ulik bøying og tyding. Hovudmønsteret er dette: Det eine verbet har svak bøying og tek direkte objekt, det andre har sterk bøying og tek ikkje objekt. Nokre parverb har ulike former i infinitiv (liggje/ligge og leggje/legge), medan andre har same form (brenne og brenne). 

Det sterke verbet tek ikkje objekt:

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
henge	heng	hang/hekk	har hange
brenne	brenn	brann	har brunne

Døme:

Det svake verbet tek objekt:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å hengje eller henge	hengjer eller henger	hengde	har hengt
å brenne	brenner	brende/brente	har brent

Døme:

Fleire døme på parverb:

Sterke verb som ikkje tek objekt: søkke – søkk – sokk – har sokke strekke – strekk – strakk – har strokke sleppe – slepp – slapp – har sloppe Merk særleg: liggje – ligg – låg – har lege sitje – sit – sat – har sete

Svake verb som tek objekt: søkkje – søkkjer – søkkte – har søkkt strekkje – strekkjer – strekte – har strekt sleppe – slepper – sleppte – har sleppt Merk særleg: leggje – legg – la – har lagt setje – set – sette – har sett

(J-ane i den siste kolonnen er valfrie; det kan heite søkke, sette osb.)

Døme i preteritum med utheva subjekt og objekt:

Berre subjekt: Båten sokk på fem minutt. Pengane strakk ikkje til. Eg slapp opp for pengar. Boka låg der framleis i dag. Omar sat på sykkelen.

Subjekt og objekt: Dei søkkte båten. Ho strekte seg langt for å vere grei. Eg sleppte alt eg hadde i hendene. Ane la boka på bordet i går. Lars sette sykkelen i bua.

2.4 Å bli og å verte

Du kan velje om du vil bruke å bli eller å verte. Dei to verba tyder det same.

I nynorskordbøkene finn vi desse bøyingane:

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å bli	blir	blei	har blitt
å bli	blir	vart	har vorte
å bli	blir	vart	har blitt
å verte	vert	vart	har vorte

2.5 Aktiv og passiv

Vi kan uttrykkje ei handling med aktiv eller passiv seiemåte.

Setningstype der det grammatiske subjektet utfører ei handling: aktiv: Eg selde boka. Eg skal selje boka.

Setningstype der det direkte objektet i ei aktiv setning er flytt til subjektplassen. Den handlande parten kan anten utelatast eller nemnast sist i setninga: Brevet vart skrive (av Kari). Brevet er skrive (av Kari). Brevet skal skrivast (av Kari). passiv:Boka blei/vart seld. Boka skal seljast.

Aktiv form av verbet krev subjekt. Med andre ord viser vi kven som gjer noko:

Einar er subjekt, lyset er objekt. 

Passiv bruker vi når vi ikkje veit kven som handlar, eller dersom det ikkje er viktig å nemne det:

Merk at det som var objektet i aktivsetninga (lyset), er subjekt i passivsetninga.  

På nynorsk bruker vi

Verb som står føre det verbet som beskriv handlinga eller tilstanden (hovudverbet), og har ein grammatisk funksjon i samanhengen:

hjelpeverb til å uttrykkje passiv. Det finst to måtar å uttrykkje passiv på:

1 Ei form av bli/verte + perfektum partisipp:

2 Eit hjelpeverb + hovudverbet med passivendinga -ast. Hjelpeverb er skal/skulle, vil/ville, kan/kunne, må/måtte og bør/burde.

På bokmål kan ein bruke s-passiv i presens:

Denne konstruksjonen utan hjelpeverb høyrer ikkje heime i nynorsk. Han er dessutan tvitydig. Er det tale om konstatering eller påbod? På nynorsk må vi finne ut om vi skal uttrykkje innhaldet med 1 (hjelpeverb + perfektum partisipp) eller 2 (hjelpeverb + -ast). 

På nynorsk brukar vi dessutan ofte aktiv i staden for passiv. Då gjer vi det klart kven som handlar, og språket blir litt meir levande. 

2.6 st-verb

Som du såg i bolken ovanfor, bør du vere på vakt mot passiv utan hjelpeverb i nynorsk, altså presens passiv på -st. Men nokre svært vanlege verb har endinga -st i alle former, og det er ikkje noko gale med dei. Dei kan ha alle slags tydingar (aktiv, refleksiv, resiprok og til og med passiv).

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å finnast	finst	fanst	har funnest
å synast	synest	syntest	har synst
å samlast	samlast	samlast	har samlast

Alle desse verba har -ast i infinitiv, men det er berre nokre som har -ast i dei andre bøyingsformene. Kva for nokre? Jo, dei som høyrer saman med eit aktivt a-verb, det vil seia eit verb som har -ar i presens og -a i fortid. Det heiter samlast i presens, preteritum og perfektum fordi det tilsvarande aktive verbet har -ar og -a i desse formene (samlar, samla). 

Merk at mange st-verb er e-verb og har endinga -est i presens. Det heiter synest i presens fordi presens av det tilsvarande aktive verbet er syner.

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å finne/finna	finn	fann	har funne
å syne/syna	syner	synte	har synst
å samle/samla	samlar	samla	har samla

Som du ser, byggjer st-verba på bøyingsformene ovanfor. Nokre konsonantar (som presens-r-en) fell bort når vi legg til -st.

Tenk alltid over kva «vanleg» verb som ligg under st-verba. Mange kjem i skade for å skrive «finnest» i presens. Sidan det ikkje er noko som heiter «finner» med -e- i presens, må det vere gale.

Merk at infinitivsendinga er -ast anten du vel e-infinitiv eller a -infinitiv i andre verb. Sjølv om du skriv å finne, må du skrive å finnast.

Her er ei liste over resten av dei vanlegaste verba av denne typen. Perfektumsformene er lite brukte og kan kjennast framande.  

infinitiv	presens	preteritum	perfektum
å høyrast	høyrest	høyrdest	(har høyrst)
å kallast	kallast	kallast	(har kallast)
å kjennast	kjennest	kjendest/kjentest	(har kjenst)
å krevjast	krevst	kravdest	(har kravst)
å minnast	minnest	mintest	(har minst)
å møtast	møtest	møttest	har møtst
å sjåast	sest	sågst	(har sest)
å skiljast	skilst	skildest	(har skilst)
å skjemmast	skjemmest	skjemdest/skjemtest	(har skjemst)
å slåst	slåst	slost	har slåst
å snakkast	snakkast	snakkast	har snakkast
å spørjast	spørst	spurdest	(har spurst)
å trengast	trengst	trongst	(har trungest)
å treffast	treffest	treftest	(har trefst)
å trivast	trivst	treivst	(har trivest)

2.7 Kortversjon av verbbøyinga

1) Svake verb

Desse verba har -ar i presens og -a i preteritum og perfektum.

Ubøygd form av verbet, den verbforma som er oppslagsform i ordbøker. Ein brukar infinitiv etter infinitivsmerket å og etter modale hjelpeverb: infinitiv	Notidsform av verbet: presens	Fortidsform av verbet: preteritum	Samansett fortidsform av verbet. Presens perfektum består av hjelpeverbet har eller er før perfektum partisipp av verbet. perfektum
å kaste	kastar	kasta	har kasta
å sykle	syklar	sykla	har sykla

Desse verba har -er i presens og -te eller -de i preteritum.

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å lyse	lyser	lyste	har lyst
å prøve	prøver	prøvde	har prøvd/prøvt

Desse verba har -je i infinitiv, inga ending i presens (som dei sterke verba) og ofte vokalskifte i fortid:

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å telje	tel	talde	har talt
å selje	sel	selde	har selt
å spørje	spør	spurde	har spurt

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å nå	når	nådde	har nådd/nått
å bu	bur	budde	har budd/butt
å tru	trur	trudde	har trudd/trutt

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å gjere	gjer	gjorde	har gjort
å eige	eig	åtte eller eigde	har ått eller eigd/eigt
å vite	veit	visste	har visst
å seie	seier	sa	har sagt

2) Sterke verb

Sterke verb har inga bøyingsending i presens og preteritum. Dei fleste har i staden vokalskifte.

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å fare	fer	fór	har fare
å bite	bit	beit	har bite

3) st-verb

Nokre svært vanlege verb har endinga -st i alle former:

infinitiv	presens	preteritum	presens perfektum
å finnast	finst	fanst	har funnest
å synast	synest	syntest	har synst

3 Adjektiv

Eit adjektiv står som regel til eit substantiv og fortel om eigenskapar ved substantivet. Adjektivet kan stå føre substantivet (attributiv stilling), eller etter (predikativ stilling):

Eg har ein raud bil. Vi har raude bilar (attributiv stilling)

Bilen min er raud. Bilane våre er raude. (predikativ stilling)

3.1 Samsvarsbøying av adjektiv

Adjektiv blir bøygde i kjønn og tal i samsvar med substantivet det står til. Dei fleste adjektiv får inga ending i hankjønn og hokjønn, -t i inkjekjønn eintal og -e i fleirtal:

hankjønn/hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
ein fin dag / ei fin helg	eit fint hus	fine klede
den fine dagen / den fine helga	det fine huset	dei fine kleda

Døme:

Vi såg eit fint hus og ein fin sykkel.

Eg henta ei gammal bøtte og eit gammalt vaskebrett.

hankjønn/hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
ein open butikk / ei open dør	eit ope/opent vindauge	opne butikkar
den opne butikken / den opne døra	det opne vindauget	dei opne butikkane

Døme:   

Butikken er nok open, for dørene er opne.

Han er ein vaken gut med eit vake/vakent blikk.

hankjønn/hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
grei	greitt	greie

Døme:

Ein brei veg bør ha eit breitt fortau.

hankjønn	hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
min eigen penn	mi eiga dokke	mitt eige hus	mine eigne ting
ein liten gut	ei lita jente	eit lite barn	små/småe born
den vesle guten	den vesle jenta	det vesle barnet	dei små/småe borna

Døme:

Vi kjøpte ein liten hammar og ei lita sag til den vesle jenta.

Ho hadde eigen hammar og eiga sag.

Unntak: Ein del adjektiv får ikkje -t i inkjekjønn. Det gjeld adjektiv som sluttar på -leg, nasjonalitetsord som sluttar på -sk, og fleirstavingsord som sluttar på -sk:

Kokken laga i stand eit herleg måltid.

I hamna låg det eit norsk skip.

Vi var godt nøgde etter eit eksemplarisk arrangement.

3.2 Gradbøying

Dei fleste adjektiv blir gradbøygde med endingane -are og -ast.

Grunnforma av adjektivet, den forma som er oppslagsord i ordbøker: positiv	Den jamførande eller sterkare graden i gradbøying av adjektiv: komparativ	Den sterkaste graden i gradbøying av adjektiv: superlativ
fin	finare	finast
farleg	farlegare	farlegast

Døme:

Fjellklatring er farleg, men fotball er farlegare. Den farlegaste idretten er likevel cheerleading.

Merk at nynorsk har full form i superlativ (farlegast) og ikkje samandraging som bokmål (farligst).

Nokre adjektiv har -re og -st for -are og -ast. Mange av dei har dessutan ein annan rotvokal (med omlyd) i komparativ og superlativ, som få – færre. Begge delar er som på bokmål.

positiv	komparativ	superlativ
få	færre	færrast
gammal/gamal	eldre	eldst
god	betre	best
lang	lengre	lengst
liten	mindre	minst
mange	fleire	flest
mykje	meir	mest
nær	nær(m)are	nær(m)ast
stor	større	størst
tung	tyngre	tyngst
ung	yngre	yngst
vond	verre	verst

Merk at ordet framme blir bøygd i komparativ og superlativ med rotvokalen -e- på nynorsk òg:

positiv	komparativ	superlativ
framme	fremre	fremst

Lange adjektiv og adjektiv som endar på -a, -isk og -ete, blir gradbøygde med meir og mest (som på bokmål):              

positiv	komparativ	superlativ
interessant	meir interessant	mest interessant
sinna	meir sinna	mest sinna
eksemplarisk	meir eksemplarisk	mest eksemplarisk
bulkete	meir bulkete	mest bulkete

4. Samsvarsbøying

Vi kallar det samsvarsbøying når adjektiv og partisipp blir bøygde i kjønn og tal i samsvar med substantivet dei står til. 

Bokmål har samsvarsbøying av adjektiv (som åpen), men ikkje full samsvarsbøying av perfektum partisipp (som bundet). Nynorsk har samsvarsbøying av både adjektiv (som open) og perfektum partisipp (som bunden). 

Før du går vidare, kan du ta ein titt på verbforma presens perfektum, som er ein nøkkel til delar av samsvarsbøyinga.

presens perfektum av sterkt verb: har bunde  presens perfektum av svakt verb: har dømt

Formene bunde og dømt høyrer her til verbbøyinga, men du finn dei att i skjemaa nedanfor under inkjekjønn. Veit du korleis eit verb skal bøyast etter har, veit du allereie korleis partisippet ser ut i inkjekjønn. 

4.1 Sterke partisipp

Partisipp av sterke verb blir bøygde som adjektiv på -en. Døme med adjektivet open og partisippet bunden av verbet å binde:

Hankjønn: -en	Hokjønn: -en	Inkjekjønn: -e	Fleirtal: -ne
ein open bil bilen er open	ei open dør døra er open	eit ope(nt) hus huset er ope(nt)	opne vindauge vindauga er opne
ein bunden hund hunden er bunden	ei bunden ku kua er bunden	eit bunde dyr dyret er bunde	bundne hundar hundane er bundne

Slik går skriven, funnen, frosen, graven og alle andre partisipp av sterke verb. 

Inkjekjønnsforma er som nemnt den same som den vi finn etter hjelpeverbet har (har bunde, altså det er bunde). For å finne hankjønns- og hokjønnsforma kan du ta utgangspunkt i inkjekjønnsforma på -e og leggje til -n. I fleirtal snur du -en til -ne. 

Som du ser, har vi samsvarsbøying både føre substantiv (attributiv stilling) og etter hjelpeverba vere, verte og bli i alle former (predikativ stilling). Det er kjønnet til substantivet som avgjer bøyinga av partisippet. Det har ingenting å seie kva bøyingsform av hjelpeverba vere, verte og bli som er nytta (er, var, blei, vart osv.). Det gjeld både sterke og svake partisipp.

4.2 Svake partisipp

Svake partisipp får ulike endingar etter kva verbklasse dei høyrer til. Her er eit a-verb (spisse) og to e-verb (kjøpe og dømme):

hankjønn	hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
ein spissa blyant blyanten er spissa	ei spissa formulering formuleringa er spissa	eit spissa øyre øyret er spissa	spissa situasjonar situasjonane er spissa
ein kjøpt sykkel sykkelen er kjøpt	ei kjøpt plate plata er kjøpt	eit kjøpt hus huset er kjøpt	kjøpte tilhengjarar tilhengjarane er kjøpte
ein dømd mann mannen er dømd	ei dømd kvinne kvinna er dømd	eit dømt framlegg framlegget er dømt	dømde forbrytarar forbrytarane er dømde

Verba som har -a i preteritum, treng vi ikkje tenkje meir på; dei har a i alle partisipp. 

Det er litt meir innfløkt med dei andre verba. Men det finst eit knep for å finne alle partisippformene: Ta utgangspunkt i preteritumsforma, altså vanleg fortid. 

preteritum av dei svake verba ovanfor: spissa, kjøpte, dømde

Tilfeldigvis er preteritumsforma identisk med fleirtalspartisippet. Det heiter såleis:

Med andre ord: Veit du kva eit verb heiter i preteritum, veit du òg korleis fleirtalspartisippet ser ut. Hankjønn og hokjønn finn du så ved å trekkje frå fleirtals-e-en. Dei vart dømde > ho/han vart dømd.

Har verbet -d- i preteritum (som dømde), finn vi dermed d både i hankjønn, hokjønn og fleirtal. Har verbet derimot -te i preteritum (kjøpte), kjem det ikkje nokon d inn i biletet. 

Kva med inkjekjønn? Her gjeld det same som ved sterke verb: Vi brukar same form som etter har. Det heiter har dømt, dermed heiter det er dømt i inkjekjønn. Det er aldri gale med -t i inkjekjønn/perfektum.
 

Merk:
Etter hjelpeverbet ha bruker vi alltid inkjekjønnsforma av partisippet, same kor mange ting vi snakkar om, og same kva kjønn substantiva i setninga har:

Men til dømes: 

4.3 Forenkla samsvarsbøying av svake partisipp

Om ein vil, kan ein bruke forenkla samsvarsbøying av svake verb i predikativ stilling. Då får partisippet same form etter hjelpeverba vere, verte og bli som etter ha. Med andre ord får vi inga veksling mellom d og t, og ingen fleirtals-e. 

partisipp eintal og fleirtal: det/han/ho/dei er dømt jamfør: har dømt

Vi får altså til dømes forbrytarane er dømt, utan fleirtalsbøying. (Med full samsvarsbøying heiter det at forbrytarane er dømde.)

Vi må likevel ha fleirtalsbøying i attributiv stilling (når partisippet står føre substantivet): dømde forbrytarar.

Valfridomen gjeld alle svake verb:

5 Pronomen og determinativ

5.1

Pronomen som viser til ein eller ei gruppe personar, eller som står i staden for eit substantiv. Personlege pronomen blir bøygde i subjekts- og objektsform.

Personlege pronomen

eintal	Den forma av eit personleg pronomen som er subjekt i ei setning. Nokre av dei personlege pronomena har lik subjekts- og objektsform: subjektsform	Den forma av eit personleg pronomen som er objekt i ei setning, eller som står etter ein preposisjon. Nokre av dei personlege pronomena har lik subjekts- og objektsform: objektsform
1. person	eg	meg
2. person	du	deg
3. person	han ho det	han henne/ho det

fleirtal	subjektsform	objektsform
1. person	vi/me	oss
2. person	de eller dokker	dykk eller dokker
3. person	dei	dei

Bokmål skil ikkje mellom subjektsform og objektsform i 2. person fleirtal:

Dere (subjekt) kom gående ned bakken da vi så dere (objekt).

Nynorsk skil tradisjonelt mellom subjekts- og objektsform i 2. person fleirtal:

De (subjekt) kom gåande ned bakken då vi såg dykk (objekt).

Du kan også velje å nytte dokker i 2. person fleirtal. Dette pronomenet er likt i subjekts- og objektsform:

Dokker (subjekt) kom gåande ned bakken då vi såg dokker (objekt).

Merk:
Nynorsk har ikkje det personlege pronomenet den. Når vi viser til eit substantiv, nyttar vi helst han for eit hankjønnsord og ho for eit hokjønnsord, der vi på bokmål nyttar den:

Eg måtte vaske bilen etter fjellturen fordi han hadde blitt så skitten.

Dersom ikkje avisa ligg på den staden ho plar liggje, har hunden teke henne.

Vi nyttar likevel den som demonstrativ på nynorsk:

Den svarte Golfen var rådyr.

Cecilie, ho er ikkje den som mister motet.

Demonstrativet den kan også ha trykk:

Hovudgevinsten i lotteriet var ein sykkel. «Den kunne eg tenkt meg!» sa Anna.

5.2 Eigedomsord (possessiv)

eintal
1. person	min
2. person	din
3. person	hans, hennar	refleksiv: sin

fleirtal
1. person	vår
2. person	dykkar/dokkar
3. person	deira	refleksiv: sin

Min, din, sin og vår bøyer vi i kjønn og tal:

hankjønn	hokjønn	inkjekjønn	fleirtal
(bilen) min	(boka) mi	(huset) mitt	(vottane) mine
din	di	ditt	dine
sin	si	sitt	sine
vår	vår	vårt	våre

I samsvar med norsk talemål står eigedomspronomenet til vanleg etter substantivet:

Kvar er jakka mi? Eg finn berre genseren min og vottane dine.

Eg skal lufte hunden hennar medan ho er på ferie, men rottene hennar vil eg ikkje ta i.

Når pronomenet blir uttalt med trykk, kan det stå føre substantivet:

Min son oppfører seg ikkje slik!

Mi meining er like god som di!

5.3 Andre pronomen og 

«Bestemmarord».  Ordklasse med ord som står føre eller etter substantiv, og dei blir bøygde i kjønn og tal i samsvar med substantivet. Vi reknar med tre hovudtypar av determinativ: possessiv (eigedomsord), demonstrativ (påpeikande ord) og kvantorar (mengeord):

determinativ

Båe/begge

Båe må ikkje blandast saman med konjunksjonen både (som i både du og eg).

Båe tyder det same som begge, og du vel sjølv kva du skal bruke:

Begge to vart berga. Båe to vart berga.

Annan og ingen

Demonstrativa annan og ingen blir bøygde slik:

ein annan bil	ei anna avis	eit anna hus	andre bilar
ingen bil	inga avis	ikkje noko (inkje) hus	ingen bilar

​Ver varsam med inkje. Det tyder det same som intet på bokmål og har om lag same stilverdi.

Nokon

Demonstrativet nokon har denne bøyinga:

nokon bil

noka avis

noko hus

nokre/nokon bilar, aviser, hus

Tradisjonelt skil ein mellom nokre og nokon i fleirtal. Nokon er reservert for nektande og spørjande setningar. Vi bruker hankjønnsordet bil som døme:

Eg såg nokre bilar. Såg du nokon bilar? Ja, eg såg nokre i dag, men i går såg eg ikkje nokon.

(Likevel: Kva for nokre bilar såg du? Det er ikkje eit brot med regelen ovanfor; ein spør ikkje om det er nokon.)

Det kan vere nyttig å jamføre med engelsk some og any. Any kan omsetjast med nokon, og some kan omsetjast med nokre:

Did you see any cars?	Såg du nokon bilar?
I saw some cars.	Eg såg nokre bilar.
I didn’t see any cars.	Eg såg ikkje nokon bilar.

Forenkla alternativ

Eit enklare alternativ er å bruke nokon i fleirtal i alle slags setningar:

Eg såg nokon bilar. Såg du nokon bilar? Ja, eg såg nokon i dag, men i går såg eg ikkje nokon.

Ein kan ikkje bruke nokre over heile fjøla på denne måten. 

Somme

Vi nyttar gjerne ordet somme i tydinga 'nokre', 'enkelte', 'einskilde':

Somme bilar berre går og går.

​Men ein bruker det ikkje så fritt som some på engelsk. Jamfør:

Eg såg nokre bilar i dag. (Ikkje somme)

Sjølv

Det heiter sjølv (med -v) på nynorsk, i fleirtal sjølve eller sjølv:

Vi må sjølv/sjølve ta ansvar for opplegget.

Ein

Det heiter ikkje man på nynorsk, men ein:

Ein må vere nøye med å levere skattemeldinga innan fristen. Når ein sit lenge framfor skjermen, kan ein få tørre auge.

6 Frå bokmål til nynorsk

6.1 Omsetjing av

«Namnord». Ordklasse som uttrykkjer ein ting, eit levande vesen eller eit abstrakt fenomen. Dei fleste substantiv (samnamn) blir bøygde i kjønn, bestemtheit og tal:

(ein) bil – bilen – bilar – bilane
(ei) dør – døra – dører – dørene
(eit) brev – brevet – brev – breva

Særnamn er òg substantiv:

substantiv

Ordtilfanget er alle orda i eit språk. Det finst inga grense for kor mange ord eit språk kan ha, og det samla norske ordtilfanget er så stort at det er vanskeleg å seie presist kor stort det er. Dialektane og dei to målformene våre gjev oss mange ord å velje mellom.

Ordtilfanget i nynorsk er ulikt ordtilfanget i bokmål. Det er ikkje noko skarpt skilje mellom dei, for størsteparten av orda er felles for nynorsk og bokmål. Likevel er det visse skilnader, og når vi skal skrive nynorsk, er det vel så viktig å gjere seg kjend med dei nynorske orda som å lære seg den nynorske grammatikken.

Mange har lært at visse ord er «forbodne» på nynorsk, særleg ord med ledda an-, be-, -else og -het. I dag er det opna for nokre slike ord i nynorsk, som angrep, beskjed, nyheit og verkelegheit, ved sida av dei tradisjonelle nynorskorda åtak, melding, nyhende og røyndom.

Mange av substantiva er heilt like på bokmål og nynorsk (mann, hus, bil), eller nesten like (gut, stad, namn). I listene nedanfor finn du i hovudsak tradisjonelle nynorske avløysarar for bokmålsord med ledda an-, be-, hen-, -het og -else, ettersom det særleg er her nynorskorda skil seg frå bokmålsorda.

Av og til er nynorskordet nær det same som bokmålsordet, berre utan prefiks eller suffiks. Det gjeld særleg substantiv som på bokmål endar på -ighet:

bokmål	nynorsk
bestyrer	styrar
betydning	tyding, betydning
gevinst	vinst, gevinst
rettferdighet	rettferd
rettighet	rett
samvittighet	samvit/samvett
sannsynlighet	sannsyn
tålmodighet	tolmod
vanskelighet	vanske

Mange substantiv som har endinga -else på bokmål, har endinga -ing på nynorsk:

bokmål	nynorsk
forberedelse	førebuing
forståelse	forståing
grunnleggelse	grunnlegging
hendelse	hending
stavelse	staving
undersøkelse	undersøking
utsettelse	utsetjing

Substantiv som endar på -het på bokmål, endar ofte på -dom, -leik eller -skap på nynorsk:

bokmål	nynorsk
frihet	fridom
ærlighet	ærlegdom
kjærlighet	kjærleik
trygghet	tryggleik
nærhet	nærleik
likhet	likskap
helhet	heilskap

Av adjektiv som endar på -sam, har vi substantiv med endinga -semd:

adjektiv		substantiv
einsam		einsemd	(bm. ensomhet)
løn(n)sam		løn(n)semd	(bm. lønnsomhet)
merksam		merksemd	(bm. oppmerksomhet)
varsam		varsemd	(bm. varsomhet)
verksam		verksemd	(bm. virksomhet)

Av adjektiv som endar på -laus, har vi substantiv med endinga -løyse:

adjektiv	substantiv
arbeidslaus	arbeidsløyse	(bm. arbeidsløshet)
heimlaus	heimløyse	(bm. hjemløshet)
meiningslaus	meiningsløyse	(bm. meningsløshet)
motlaus	motløyse	(bm. motløshet)
smaklaus	smakløyse	(bm. smakløshet)

Av og til har nynorskordet anna prefiks enn bokmålsordet. Endinga kan òg vere ulik:

bokmål	nynorsk
befaring	synfaring
befrielse	frigjering
begrep	omgrep
begrunnelse	grunngjeving/grunngiving
erkjennelse	sannkjenning, erkjenning
forbehold	atterhald
gjenkjennelse	attkjenning
gjentakelse	oppattaking, gjentaking
hensyn	omsyn
oversettelse	omsetjing
henvisning	tilvising

Her er ei liste med nokre vanlege substantiv:

bokmål	nynorsk
advarsel	åtvaring (f.)
antall	talet på
avgjørelse	avgjerd (f.)
beskrivelse	skildring (f.), beskriving (f.)
bilde	bilete/bilde (n.)
bolig	bustad (m.)
budskap	bodskap (m./n.)
datter	dotter (f.)
forutsetning	føresetnad (m.)
gave	gåve (f.)
hemmelighet	løyndom (m.), hemmelegheit (f.)
hensikt	føremål, formål (n.)
hjem, heim	heim (m.)
hode	hovud (n.)
ild	eld (m.)
innflytelse	innverknad (m.), makt (f.)
klær	klede (n.)
leilighet	husvære (n.), leilegheit (f.)
navn	namn (n.)
oppgave	oppgåve (f.)
opplevelse	oppleving (f.)
personlighet	personlegdom (m.)
sannhet	sanning (f.)
selvfølgelighet	sjølvfølgje (f.), ein sjølvsagd ting
sted	stad (m.)
stillhet	stille (f.)
størrelse	storleik (m.)
sønn	son (m.)
søster	syster/søster (f.)
tall	tal (n.)
unnskyldning	orsaking (f.), unnskyldning (f.)
utseende	utsjånad (m.)
valg	val (n.)
verden	verd (f.) (ei verd − verda)
vindu	vindauge/vindauga (n.)
virkelighet	røyndom (m.), røynd (f.), verkelegheit (f.)

6.2 Omsetjing av

Ordklasse som beskriv ei handling eller ein tilstand:

Kari skreiv eit brev.
Ola køyrer til jobben.
Vi bur i Bergen.

Verb blir bøygde i tid:

verb

Substantiv med ledda an-, be-, er-, gjen-, hen- høyrer ofte saman med eit verb med same prefiks, som til dømes angripe – angrep, begynne – begynnelse. Nedanfor finn du ei liste med tradisjonelle nynorske avløysarar for verb med slike prefiks. Merk at mange av dei nynorske verba er laust samansette. Det vil seie at dei ikkje er skrivne i eitt ord, men i to eller fleire ord:

bokmål	nynorsk
angå	gjelde, angå
anta	godta, godkjenne; meine, tru, rekne med, vente
antyde	ymte om, gje eit vink om
anvende	bruke, nytte
avspeile/gjenspeile	spegle (av)
begrense	grense av, avgrensa
begrunne	grunngje, gje grunnar for
begynne	byrje, ta til (med), opne med, begynne
beholde	ha, få ha, halde på, behalde
belyse	kaste lys over, gjere klår(are)
beskrive	skildre, teikne, skrive om
beskylde	skulde for
besvare	svare på, løyse (t.d. ei oppgåve)
bety	tyde, ha å seie, innebere, føre til, bety
bevege	røre, setje i rørsle
erfare	røyne, få vite, oppleve, erfare
erkjenne	sannkjenne, vedgå, tilstå
ernære	nære, fø, livberge seg
foregå	gå føre seg, hende, stå på, vere i gang
foreligge	liggje føre, finnast
forestille	syne, vise, førestille
foreta	gjere, setje i verk
fortsette	halde fram, halde på, fortsetje
forvente	vente, rekne med, forvente
fremstå	stå fram, vise seg
gjenskape	skape på nytt, skape om att
gjenstå	stå att, vante, mangle, vere borte
gjenta	ta opp att, seie om att, gjenta
gjenvinne	vinne att, få att, bruke på nytt
henvende	vende seg til, rette spørsmål/utsegn til, tale til
henvise	vise til
meddele	melde (frå), fortelje, gjere kjent
medføre	føre til, føre med (seg)
motsi	seie imot
overbevise	overtyde
oversette	setje om, omsetje
påvirke	verke inn på, ha innverknad på, påverke
skyldes	kome av, skrive seg frå
tilføye	føye til, leggje til
utelukke	stengje ute frå, sjå bort frå
vektlegge	leggje vekt på

Her er ei liste med nokre vanlege verb du bør kunne:

bokmål	nynorsk
bære	bere
gi	gje/gjeva el. gi
gjøre	gjere
hilse	helse
holde	halde
huske	hugse
lede	leie
leie	leige
se	sjå
si	seie
skjære	skjere
spille	spele
tegne	teikne
velge	velje
virke	verke
vokse	vekse
være	vere
øke	auke

6.3 Nynorske spørjeord

bokmål	nynorsk
hva	kva
hvem	kven
hvor (om stad)	kvar el. kor (Døme: Kvar/kor bur du?)
hvor (om grad)	kor (Døme: Kor gammal er du?)
hvordan	korleis
hvorfor	kvifor el. korfor
hvilken	kva, kva for ein, kva slag(s), kven av

6.4 Omsetjing av

«Forholdsord». Ordklasse med ubøyelege ord som uttrykkjer forholdet mellom ein person eller ein ting og noko anna, t.d. i, på, av, mellom, gjennom.

preposisjonar

bokmål	nynorsk
foran	framfor, føre
fra	frå
nedenfor	nedanfor
ovenfor	ovanfor
overfor	andsynes, imot, overfor
uten	utan

6.5 Omsetjing av

Ordklasse som gjev nærare informasjon om anten verbet (1 og 2), substantivet (3) eller adjektivet (4):

1 Eg kjem tidleg på arbeid.
2 Møtet skal haldast her.
3 Berre rektor kom til møtet.
4 eit veldig langt møte

Adverb kan òg gjere om på heile innhaldet i setninga dei står i:

5 Eg kan ikkje/kanskje kome på møtet.

adverb

bokmål	nynorsk
allerede	allereie, alt
annerledes	annleis
bare	berre
ellers	elles
enda	endå/enda
ennå	enno/ennå
fortsatt/fremdeles	framleis, enno
kun	berre
meget	mykje, svært
sammen	saman

6.6 Omsetjing av

adjektiv

bokmål	nynorsk
fornøyd	nøgd, fornøgd
forrige	førre
gal	galen
gammel	gamal/gammal
grønn	grøn
hel el. heil	heil
hensiktsmessig	føremålstenleg
høy/høg	høg
innerst	inst
jevn el. jamn	jamn
lav/låg	låg
mye	mykje
nederst	nedst
nødt (til)	nøydd (til)
rød	raud
selvfølgelig	sjølvsagt
sen/sein	sein
trett el. trøtt	trøytt
ytterst	ytst
øverst	øvst
åpen	open

6.7 Omsetjing av pronomen og

«Bestemmarord».  Ordklasse med ord som står føre eller etter substantiv, og dei blir bøygde i kjønn og tal i samsvar med substantivet. Vi reknar med tre hovudtypar av determinativ: possessiv (eigedomsord), demonstrativ (påpeikande ord) og kvantorar (mengeord):

determinativ

bokmål	nynorsk
de (3. pers. fl.)	dei
dere	de ( Den forma av eit personleg pronomen som er subjekt i ei setning. Nokre av dei personlege pronomena har lik subjekts- og objektsform: subjektsform) – dykk ( Den forma av eit personleg pronomen som er objekt i ei setning, eller som står etter ein preposisjon. Nokre av dei personlege pronomena har lik subjekts- og objektsform: objektsform) el. dokker – dokker
deres (2. pers. fl.)	dykkar el. dokkar
deres (3. pers. fl.)	deira
disse	desse
hennes	hennar
hun – henne	ho – ho el. henne
hver	kvar
man el. en	ein
noe(n)	noko(n)
samme	same
selv/sjøl	sjølv (fleirtal: sjølve eller sjølv)

6.8 Dagar og årstider

bokmål	nynorsk
mandag	måndag
tirsdag	tysdag
onsdag	onsdag
torsdag	torsdag
fredag	fredag
lørdag	laurdag
søndag	sundag/søndag
uke	veke
morgen	morgon
måned	månad
høst	haust
sommer	sommar/sumar

6.9 Småord og seiemåtar

bokmål	nynorsk
enten	anten el. enten
betydning	vere viktig, ha mykje å seie tyding (av eit ord)
fikk stor betydning	fekk mykje å seie
for øvrig	elles, forresten
hvis el. viss	om, dersom, viss
i hvert fall	i alle fall
etter hvert	etter kvart
mens	medan/mens
overhodet	i det heile
samt	og

6.10

Form av substantivet som viser eigedomstilhøve eller tilhøyrsle:

Karis bil, Noregs lover, dagens rett

Genitiv kan i ein del tilfelle òg uttrykkjast ved hjelp av pronomenet sin:

Kari sin bil
Kven sitt hus er dette?

Eigedomstilhøve kan òg uttrykkjast på andre måtar enn med genitiv. På nynorsk er det vanlegaste å uttrykkje eigedomstilhøve med preposisjonsuttrykk:

bilen til Kari, huset til læraren

Genitiv

S-genitiv har alltid vore i bruk i nynorsk, men i mindre omfang enn i bokmål.

Ved  Kari, Ola, Hansen, Oslo, Språkrådet, Utdanningsdirektoratet særnamn er s-genitiv vanleg: Noregs land, Noregs Bank, Vinjes skrifter, Ibsens skodespel   Ved  brev, bok, hus, mann, kvinne samnamn i ubunden form eintal og fleirtal er det òg vanleg å nytte s-genitiv: lang dags ferd mot natt, i manns minne, på kvinners vis   I uttrykk for tid og mål: eit års arbeid, tre kilometers veg, ei vekes tid

I namn på offentlege institusjonar er s-genitiven komen i bruk ved hankjønns- og inkjekjønnsord i bunden form eintal:

Statens forureiningstilsyn

Statsministerens kontor

Forsvarets overkommando

Stortingets ombodsmann for forvaltninga

Vi bruker ikkje så ofte genitiv når vi snakkar. I staden for å tenkje kva du ville ha skrive (på bokmål), kan det vere lurt å tenkje på kva du ville ha sagt.

Då er det ofte vanleg å skrive om ved hjelp av

a) Omskriving med

«Forholdsord». Ordklasse med ubøyelege ord som uttrykkjer forholdet mellom ein person eller ein ting og noko anna, t.d. i, på, av, mellom, gjennom.

preposisjonar

bokmål	nynorsk
bygdas folk	folket i bygda
rådmannens innstilling	innstillinga frå rådmannen (betre enn innstillinga til rådmannen, som kan mistydast)
kommunens vedtak	vedtaket i/til kommunen
barnehagens størrelse	storleiken på/til barnehagen
ungdommenes alder	alderen på ungdommane
skolens nettside	nettsida til skulen/skolen
Spanias hovedstad	hovudstaden i Spania

b) Omskriving med samansette ord

bokmål	nynorsk
bygdas folk	bygdefolket
Stortingets vedtak	stortingsvedtaket
FNs erklæring om menneskerettighetene	FN-fråsegna om menneskerettane
skolens bibliotek	skulebiblioteket

c) Omskriving med sin, si, sitt og sine

Der det er tale om eigedomstilhøve, kan ein i prinsippet bruke omskriving med sin, si, sitt og sine. Konstruksjonar med sin er særleg utbreidd i talemålet langs kysten, men er også vanlege i skriftspråket:

bokmål
bondens traktor	bonden sin traktor
naboens hytte	naboen si hytte
Elis hus	Eli sitt hus
Øysteins sykkel	Øystein sin sykkel
ordførerens forslag	ordføraren sitt framlegg
skolens penger	skulen sine pengar

Oftast vil ei formulering med preposisjon likevel vere best, til dømes «hytta til naboen», «framlegget frå ordføraren» osb.

I samanhengar der eigedomstilhøvet ikkje er like tydeleg, bør du i alle fall vurdere andre løysingar:

bokmål	nynorsk
russestyrets leder	leiaren for/i russestyret
bygningenes vaskeareal	vaskearealet i bygningane

d) Omskriving med leddsetning

bokmål	nynorsk
Utvalgets oppgave består i å	Oppgåva (som) utvalet har fått, går ut på å / Utvalet har fått i oppgåve å
en skisse som viser etatens oppbygning	ei skisse som viser korleis etaten er oppbygd
Det er gitt ulike signaler om kontorets framtidige plassering	Det er gjeve ulike signal om kvar kontoret skal plasserast/vere/liggje

De diskuterte …	Dei diskuterte …
… beløpets størrelse	… kor stort beløpet er / var / skulle vere
... etatens oppbygning	… korleis etaten er oppbygd
… kontorets framtidige plassering	… kvar kontoret skal plasserast/vere/liggje
… bilens tilstand	… den tilstanden bilen var i